آتریوم در طراحی بیمارستان ها
محیط‌های درمانی مدرن به طور فزاینده‌ای به دنبال ترکیب کارایی عملی با ارتقاء سلامت روانی بیماران و کارکنان هستند. در این راستا، استفاده از فضاهای باز و نورگیر مرکزی، یعنی آتریوم در طراحی بیمارستان ها، به یک گرایش معماری مهم تبدیل شده است. بااین‌حال، اجرای این ایده نیازمند توجه دقیق به الزامات فنی است و لازم است معماران و طراحان به طور کامل با استانداردهای طراحی آتریوم بیمارستان آشنا باشند تا ضمن حفظ زیبایی، عملکرد ایمنی و بهداشتی فضا تضمین شود.
مفهوم و کارکرد آتریوم در بیمارستان ها
در سال‌های اخیر، آتریوم در طراحی بیمارستان ها به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی معماری مدرن مطرح شده است. آتریوم‌ها، با ایجاد فضاهای باز و نورگیر در قلب ساختمان، به بهبود کیفیت محیط داخلی، افزایش حس آرامش بیماران و ارتقای عملکرد کلی فضا کمک می‌کنند. این فضاها نه‌تنها زیبایی بصری بیمارستان را افزایش می‌دهند؛ بلکه از نظر روان‌شناسی محیط نیز نقش بسزایی در کاهش استرس بیماران و همراهان آن‌ها دارند. آتریوم در لغت به معنای فضای مرکزی و باز میان ساختمان است که معمولاً با سقف شفاف یا نیمه شفاف پوشانده می‌شود.
در واقع در بیمارستان‌ها، آتریوم‌ها نقش فراتر از یک فضای معماری تزئینی دارند؛ آن‌ها مسیر عبور نور طبیعی، تهویه مطبوع و حتی ارتباط اجتماعی میان فضاهای مختلف بیمارستان را فراهم می‌کنند. کارکرد اصلی آتریوم در طراحی بیمارستان ها شامل موارد زیر است:
- افزایش نور طبیعی در فضاهای داخلی
- بهبود تهویه طبیعی و جریان هوای سالم
- ایجاد محور بصری و فضایی برای جهت‌یابی آسان بیماران و بازدیدکنندگان
- ارتقای تعامل اجتماعی میان بیماران، کارکنان و مراجعان
- کاهش مصرف انرژی از طریق استفاده بهینه از نور و تهویه طبیعی
اهمیت نور طبیعی در آتریوم بیمارستان
نور یکی از مهم‌ترین عناصر در استانداردهای آتریوم در طراحی بیمارستان ها است. نور طبیعی به طور مستقیم بر روحیه بیماران، روند بهبود آن‌ها و بازدهی کارکنان تأثیر دارد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که قرارگرفتن در معرض نور طبیعی، باعث ترشح هورمون سروتونین، تنظیم ریتم خواب و بهبود وضعیت روانی بیماران می‌شود. در طراحی آتریوم بیمارستان باید توجه ویژه‌ای به زاویه تابش نور، میزان شدت آن در طول روز و فصل‌های مختلف و نحوه توزیع یکنواخت روشنایی در فضا داشت.
امنیت و ایمنی در طراحی آتریوم
یکی از چالش‌های مهم در طراحی آتریوم‌ها، تضمین امنیت و ایمنی است. بیمارستان‌ها باید طوری طراحی شوند که در شرایط اضطراری مانند آتش‌سوزی یا زلزله، آتریوم نه‌تنها مانع خروج افراد نشود؛ بلکه مسیر تخلیه اضطراری را تسهیل کند. در راستای استانداردهای طراحی آتریوم بیمارستان، باید موارد زیر رعایت شود:
- استفاده از مصالح مقاوم در برابر حرارت و دود
- طراحی مسیرهای خروج ایمن و دسترسی سریع به خروجی‌ها
- نصب سیستم‌های اعلام و اطفای حریق خودکار در اطراف آتریوم
- طراحی سیستم‌های تهویه اضطراری برای جلوگیری از تجمع دود
آتریوم به عنوان فضای اجتماعی و درمانی
در بسیاری از بیمارستان‌های مدرن، آتریوم تنها یک فضای عبور نیست؛ بلکه به یک فضای اجتماعی و درمانی تبدیل شده است. این فضاها معمولاً میزبان کافه‌ها، کتابخانه‌ها یا فضاهای استراحت هستند که بیماران و همراهان می‌توانند در آن‌ها به آرامش برسند.
استانداردهای طراحی آتریوم بیمارستان
طراحی آتریوم بیمارستان باید بر اساس مجموعه‌ای از استانداردهای جهانی و محلی انجام شود. استانداردهای طراحی آتریوم در بیمارستان‌ها شامل معیارهایی در زمینه نور، تهویه، مصالح، ایمنی و دسترسی هستند. از مهم‌ترین این استانداردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نسبت نور طبیعی به مساحت کف باید حداقل ۱۰ تا ۲۰ درصد باشد.
- جریان هوای طبیعی باید حداقل سه بار در ساعت تعویض شود.
- مصالح ساختمانی باید از نوع غیر قابل‌اشتعال و دارای گواهی مقاومت در برابر حرارت باشند.
- ارتفاع آتریوم باید به‌گونه‌ای طراحی شود که تهویه طبیعی مؤثر و روشنایی کافی را فراهم کند.
- دسترسی برای افراد کم‌توان باید در تمامی نقاط آتریوم رعایت شود.
طراحی زیست محیطی و پایداری
یکی از روندهای نوین در معماری بیمارستانی، ادغام اصول پایداری با طراحی آتریوم است. استفاده از انرژی خورشیدی برای روشنایی، سیستم‌های تهویه هوشمند و مصالح قابل‌بازیافت از جمله اقداماتی هستند که در طراحی پایدار آتریوم به کار می‌روند. برای استفاده از آتریوم در طراحی بیمارستان ها، بهره‌گیری از گیاهان طبیعی در فضاهای داخلی نقش کلیدی دارد. گیاهان علاوه بر بهبود کیفیت هوا، رطوبت محیط را تنظیم کرده و به کاهش صداهای مزاحم کمک می‌کنند. چنین فضاهایی هم از نظر زیباشناسی و هم از نظر عملکردی، ارزش بالایی برای بیمارستان ایجاد می‌کنند.
نمونه های موفق طراحی آتریوم بیمارستانی
در سطح بین‌المللی، بیمارستان‌هایی مانند St. Olavs Hospital در نروژ و Khoo Teck Puat Hospital در سنگاپور نمونه‌هایی موفق از طراحی آتریوم‌های درمان‌محور هستند. در این پروژه‌ها، نور طبیعی و تهویه طبیعی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که علاوه بر صرفه‌جویی انرژی، حس طبیعت را به فضای درمانی وارد کنند.
جمع‌بندی
در مجموع، شکی نیست که گنجاندن آتریوم در طراحی بیمارستان ها می‌تواند به بهبود کیفیت فضا و تجربه کاربران کمک شایانی کند؛ اما این مزایا تنها در صورتی محقق می‌شوند که رویکردی مسئولانه و مبتنی بر دانش فنی اتخاذ گردد. اطمینان از رعایت دقیق استانداردهای طراحی آتریوم بیمارستان برای حفظ ایمنی در برابر آتش‌سوزی و کنترل آلودگی‌ها امری غیرقابل‌مذاکره است.